Είδη

Sitophilus oryzae(σκαθάρι του ρυζιού)

Το ακμαίο έχει μήκος 2 -3 mm και χρώμα καστανό ή βαθυκάστανο με πυκνά,κυκλικά και πολυγωνικά κοιλώματα στο επιθωράκιό του και 2 ανοιχτόχρωμες κηλίδες (κοκκινωπές ή κιτρινωπές) σε κάθε έλυτρο. Προτιμά θερμό (27–30^οC) και υγρό (75-90% σχετική υγρασία) περιβάλλον και ειδικά θέσεις που υπάρχει ανάπτυξη μυκήτων και άλλων μικροοργανισμών. Τόσο το ακμαίο όσο και η προνύμφη τρέφονται από ολόκληρους σπόρους. Προσβάλλουν τους σπόρους σιτηρών (σιτάρι, σίκαλη, ρύζι, κριθάρι, αραβόσιτο και σπανιότερα βρώμη), στους αποθηκευτικούς χώρους, όπως επίσης και συμπαγή αμυλούχα προϊόντα (ξερό ψωμί, φρυγανιές, ζυμαρικά). Μπορεί να τραφεί και με αλεύρι, πίτυρα ή πλιγούρι, αλλά δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Προσβάλλει επίσης, σε μικρότερο βαθμό όσπρια, καπνό, λαχανικά και ορισμένα άλλα τρόφιμα και ζωοτροφές. Οι στοές οι οποίες ανοίγονται με την δράση τόσο των ακμαίων όσο και των προνυμφών, καθώς επίσης και η μείωση του αμύλου του ενδοσπερμίου, το οποίο χρησιμοποιείται ως τροφή, προκαλούν τόσο την ποσοτική όσο και την ποιοτική υποβάθμιση του προϊόντος. Οι οπές διευκολύνουν τις δευτερογενείς προσβολές άλλων εντόμων π.χ. Tribolium sp. Εκτός από τις ανωτέρω δευτερογενείς προσβολές, είναι δυνατή η ανάπτυξη μυκήτων που και αυτοί όχι μόνο υποβαθμίζουν το προϊόν, αλλά το καθιστούν και τοξικολογικά επικίνδυνο (μυκοτοξίνες).

Tribolium confusum(σκαθάρι ή ψείρα των αλεύρων)

Το ακμαίο έχει σώμα μακρόστενο, μήκους 4 - 4.5 mm και χρώμα ερυθροκαστανό γυαλιστερό. Σε ψυχρές και μη θερμαινόμενες αποθήκες αναστέλλει την δραστηριότητά του και διαχειμάζει στο στάδιο του ακμαίου στα διάφορα προϊόντα που προσβάλλει ή σε διάφορα προφυλαγμένα σημεία της αποθήκης, καθώς και σε ρωγμές και σε άλλα καταφύγια. Όταν οι συνθήκες της αποθήκης γίνουν ευνοϊκές (30 - 35°C), αναλαμβάνει δραστηριότητα, συζεύγνυται και τα θηλυκά αρχίζουν να ωοτοκούν. Τα τέλεια και οι προνύμφες τρέφονται κυρίως με άλευρα, σιτηρά και άλλους σπόρους, επεξεργασμένα προϊόντα, ξηρούς καρπούς, κόκκους καφέ, όσπρια, ξερά φρούτα κ.τ.λ. Επίσης, μπορούν να προσβάλλουν και ακέραια φύτρα σιταριού. Βρίσκονται συχνά σε μύλους. Σε βαριά προσβολή τα άλευρα αποκτούν χαρακτηριστική οσμή, παίρνουν καφέ χρώμα και γίνονται ακατάλληλα για αρτοποιία. Γενικώς, ολόκληροι και υγιείς σπόροι σιτηρών και άλλων φυτών δεν προσβάλλονται από το  T. confusum. Έτσι, η παρουσία του εντόμου αυτού στις αποθήκες αποτελεί ένδειξη ότι προηγήθηκε προσβολή από άλλα έντομα, και πιθανότερα από τα S. oryzae και S. granarius.

Rhyzopertha dominica(σκαθάρι του ρυζιού)

Το ακμαίο έχει σώμα μήκους από 2.5 - 3 mm, είναι επίμηκες, κυλιδρικό και χρώματος καστανέρυθρου. Η κεφαλή δεν φαίνεται από πάνω, αλλά καλύπτεται από τον προθώρακα. Ο θώρακας φέρει στην ραχιαία επιφάνεια πυκνά χιτινώδη επάρματα (εξογκώματα). Σε θερμοκρασίες όμως 25 - 28^οC, μπορεί να έχει 4-6 επάλληλες γενεές το έτος. Τα ωά τοποθετούνται εξωτερικώς του σπόρου ή στην σκόνη των κονιορτοποιημένων σπόρων που έχουν καταναλωθεί από τα άλλα ακμαία. Οι νεαρές προνύμφες εισβάλλουν στον σπόρο. Παρατηρούνται πολλές προνύμφες σε κάθε σπόρο, όπου καταστρέφουν το εσωτερικό του. ToR. dominicaείναι πολύ ικανό στην πτήση και μπορεί να διανύσει πολλά χιλιόμετρα πετώντας. Είναι το πολυπληθέστερο έντομο αποθηκών σε αποθηκευμένο ρύζι και σε σιτάρι στην Ελλάδα. Προσβάλλει επίσης, κριθάρι, αραβόσιτο και άλλα προϊόντα αλεύρου, όπως επίσης και συμπαγή αμυλούχα προϊόντα (ξερός άρτος, φρυγανιές, ζυμαρικά). Μπορεί να τραφεί σε μικρότερο βαθμό με όσπρια, καπνό, λαχανικά και ορισμένα άλλα τρόφιμα όπως ζωοτροφές, βότανα, αποξηραμένες πατάτες κ.α. Το σιτάρι που έχει προσβληθεί από R. dominica έχει μια χαρακτηριστική, γλυκιά και ταυτόχρονα όξινη οσμή. Οι προνύμφες και τα τέλεια κατατρώγουν στο εσωτερικό των σπόρων, το αμυλώδες περιεχόμενο και το εξωτερικό κατά τόπους, αφήνοντας ακανόνιστες τρύπες. Έτσι, παράγεται μεγάλη ποσότητα αλευρόσκονης. Οι στοές αυτές προκαλούν τόσο την ποσοτική όσο και την ποιοτική υποβάθμιση του προϊόντος Οι οπές διευκολύνουν τις δευτερογενείς προσβολές από άλλα έντομα π.χ. C. ferrugineus.

Lasioderma serricorne(σκαθάρι ή ψείρα του ξηρού καπνού)

Το τέλειο έχει μήκος 2 - 2.5 mm, σχήμα σε κάτοψη ωοειδές, χρώμα υποκαστανό ή ερυθροκαστανό. Η κεφαλή σε κάθετη προς τον άξονα του σώματος, καλύπτεται από τον προθώρακα. Είναι κύριος εχθρός του αποθηκευμένου καπνού (μαζί με το Ephestiaelutella). Προτιμά ζυμωμένο και κατεργασμένο καπνό (φτωχό σε σάκχαρα και πλούσιο σε νικοτίνη). Έχει τεράστια ποικιλία τροφικών προτιμήσεων: τσιγάρα, πούρα, κακάο, σοκολάτα, μπαχαρικά, ζυμαρικά, αρωματικά φυτά, έντομα και φυτά σε συλλογές, ξηρές οπώρες, ελαιώδεις σπόρους και πλακούντες, χαρούπια, όσπρια, αυτοφυή φυτά στο αγρό.

Ephestia  kuhniella(Μεσογειακό σκουλήκι των αλεύρων)

Το τέλειο έχει άνοιγμα πτερύγων 18 - 25 mm. Οι πρόσθιες πτέρυγες έχουν γενικό χρώμα τεφρό ή με διάσπαρτες μικρές σκουρόχρωμες κηλίδες και μαύρες εγκάρσιες κυματοειδείς γραμμές. Οι οπίσθιες πτέρυγες είναι υπόλευκες με περιφέρεια και νεύρα καστανά. Προσβάλλει κυρίως άλευρα και σπόρους σιτηρών, όσπρια, ξηρούς καρπούς, πίτυρα, γύρη στις κυψέλες μελισσών κ.α.

Ephestia elutella(σκουλήκι του καπνού ή του κακάο)

Το τέλειο έχει άνοιγμα πτερύγων 14 - 20 mm. Γενικός χρωματισμός τεφροκαστανός. Στις πρόσθιες πτέρυγες δύο εγκάρσιες κυματοειδείς ταινίες πλαισιώνονται από σκοτεινόχρωμα λέπια. Οι οπίσθιες πτέρυγες έχουν ανοιχτότερο χρώμα. Προτιμά αζύμωτο καπνό (πλούσιο σε σάκχαρα - φτωχό σε νικοτίνη). Εκτός από τα καπνόφυλλα προσβάλλει κακάο, σοκολάτα, αλεύρι, ζυμαρικά, σπόρους σιτηρών, ξηρούς καρπούς και οπώρες, αφυδατωμένα λαχανικά, πλακούντες κ.α.

 Plodia interpuctella(κοινό σκουλήκι αποθηκών)

Το τέλειο έχει άνοιγμα πτερύγων 14 - 20 mm. Οι πρόσθιες πτέρυγες έχουν χαρακτηριστικό για το είδος χρωματισμό, δηλαδή: το βασικό τμήμα τους είναι υπόλευκο ή υποκίτρινο, ενώ το υπόλοιπο (σχεδόν τα 2/3) έχει χρώμα σκουριάς (υπέρυθρο - καστανό). Είναι έντομο πολυφάγο. Εκτός από διάφορα είδη σπόρων και τα προϊόντα τους προσβάλλει όλα σχεδόν τα είδη ξηρών καρπών, αποξηραμένες φυτικές και ζωικές ουσίες, (βοτανικές και ζωολογικές συλλογές), σκόνη γάλακτος, σοκολάτα, γύρη στις κυψέλες κ.α.

Tinea granella(Τίνεα των σπόρων)

Το τέλειο έχει άνοιγμα πτερύγων 9 - 15 mm. Οι πρόσθιες πτέρυγες είναι στενές, λογχοειδείς, γενικού χρώματος αργυρόλευκου με σκούρες καστανές κηλίδες διαφόρων μεγεθών. Οι οπίσθιες πτέρυγες είναι λευκότερες. Εκτός από τους σπόρους σιτηρών, είναι δυνατόν να προσβάλλει και σπόρους ψυχανθών, άλευρα, ξηρές οπώρες, ξηρούς καρπούς, τρόφιμα και ζωοτροφές. Σε περιπτώσεις μεγάλης προσβολής, η επιφάνεια των σωρών των σπόρων καλύπτεται από τους ιστούς μετάξινων νημάτων και αποτελεί χαρακτηριστικό της προσβολής από το έντομο. Τα προσβεβλημένα προϊόντα παίρνουν δυσάρεστη οσμή και γεύση.

Sitotroga cerealella

Το τέλειο έχει άνοιγμα πτερύγων 12-16 mm. Οι πρόσθιες πτέρυγες είναι στενές και μυτερές στα άκρα, με κροσσούς στο ακραίο 1/3 της οπίσθιας περιφέρειάς τους. Έχει ωχρόλευκο χρυσίζον χρώμα στις πρόσθιες πτέρυγες, με συνήθως δύο μικρές πολύ σκούρες κηλίδες σαν στίγματα, στην κάθε μία. Είναι σοβαρός εχθρός των σπόρων όλων των καλλιεργούμενων σιτηρών αλλά και μερικών αυτοφυών αγρωστωδών. Δεν δημιουργούνται νήματα στην επιφάνεια των προϊόντων αλλά εκτός από τις απώλειες σε βάρος και βλαστικότητα, οι σπόροι αποκτούν δυσάρεστη οσμή και γεύση, ενώ το κριθάρι γίνεται και ακατάλληλο για ζυθοποίηση.

Καταπολέμηση

α) Προληπτικά μέτρα

Αρχικά θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κατάσταση του προς αποθήκευση προϊόντος. Το προϊόν θα πρέπει να είναι χωρίς σκόνες ή αλεύρι και να μην υπάρχουν άδειοι σπόροι ή καρποί σπασμένοι από μηχανικά αίτια ή προσβολή εντόμων. Επίσης, η προέλευση, ο χρόνος και ο τρόπος συγκομιδής πρέπει να είναι γνωστά, διότι οι συνθήκες αυτές δίνουν αρκετές πληροφορίες για την πρόβλεψη και την εξέλιξη της προσβολής. Σημαντικό ρόλο όμως στην πρόληψη από την προσβολή από έντομα αποθηκών, παίζει και η κατάσταση του αποθηκευτικού χώρου. Τα υλικά και ο τρόπος κατασκευής πρέπει να είναι τα κατάλληλα έτσι ώστε να τηρούνται οι ευνοϊκές συνθήκες αποθήκευσης (υγρασίας, θερμοκρασίας, αερισμού). Το δάπεδο, οι τοίχοι και η οροφή πρέπει να έχουν καλή στεγανοποίηση (κλειστά παράθυρα, τοποθέτηση πλέγματος), να είναι λεία και οι γωνίες που σχηματίζουν μεταξύ τους να είναι στρογγυλεμένες. Η προετοιμασία του χώρου για αποθήκευση είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για την εξέλιξη της προσβολής. Απαιτείται προσεκτικός καθαρισμός, απομάκρυνση παλαιού (ήδη προσβεβλημένου) προϊόντος, και το προϊόν να τοποθετείται με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνονται οι εργασίες καθαρισμού, δειγματοληψίας, απεντόμωσης κτλ.

β) Ηλεκτρικές εντομοπαγίδες

Οι ηλεκτρικές συσκευές παγίδευσης ιπτάμενων εντόμων είναι απαραίτητες να χρησιμοποιούνται βάση HACCP (και όχι μόνο) στους χώρους παραγωγής τροφίμων (ζαχαροπλαστεία, αρτοποιεία, εργοστάσια, βιομηχανίες τροφίμων, καφετέριες κλπ). Οι παγίδες αυτές προσελκύουν τα έντομα αποθηκευμένων προϊόντων λόγω των UVA λαμπτήρων που έχουν και προσκολλώνται στις ειδικές κολλητικές επιφάνειες. Η «Σμινθέας» αναλαμβάνει την τοποθέτηση των ηλεκτρικών εντομοπαγίδων ανάλογα με την διαμόρφωση του χώρου σας.

γ) Φερομονικές παγίδες εντόμων αποθηκών

Οι φερομόνες είναι ουσίες που ελευθερώνονται από τα έντομα στην επιφάνεια του σώματός τους ή στο περιβάλλον, επιδρώντας στην συμπεριφορά ή την φυσιολογία σε άτομα του ίδιου συνήθως είδους. Με λίγα λόγια, είναι χημικά μέσα επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων του ίδιου κατά κανόνα είδους. Αρκετές φερομόνες εντόμων αποθηκών έχουν βρεθεί, παραχθεί συνθετικά και χρησιμοποιούνται με επιτυχία. Η «Σμινθέας» χρησιμοποιεί φερομονικές παγίδες με φερομόνες για την καταπολέμηση των Ephestiasp., Plodiasp. και Sitotrogacerealellaσε αλευρόμυλους και αποθήκες σιτηρών και του Ephestiaelutellaκαι Lasiodermaserricorneσε αποθήκες καπνού. Η επιλογή του είδους των φερομονικών παγίδων, της θέσης που θα τοποθετηθούν καθώς και του αριθμού τους εξαρτάται από το μέγεθος του χώρου, την κατανομή του προϊόντος μέσα σε αυτό και το πρόβλημα που υπάρχει από τα έντομα.  

δ)  Χημικές μέθοδοι – Υποκαπνισμός

Είναι η απεντόμωση με ένα καπνογόνο σκεύασμα ώστε να ελεγχθεί η προσβολή στις αποθήκες. Ένα καπνογόνο είναι μια χημική ουσία, που στην κατάλληλη θερμοκρασία, υγρασία και πίεση, μπορεί να παράγει ένα τοξικό αέριο σε ικανοποιητική συγκέντρωση για να είναι θανατηφόρο σε ένα ή διάφορα είδη εντόμων. Με λίγα λόγια, υποκαπνισμός είναι η εισαγωγή σε ένα στεγανοποιημένο χώρο (κενό ή με προϊόντα), ενός τοξικού αερίου σε αρκετά υψηλή συγκέντρωση, για τον απαιτούμενο χρόνο, έτσι ώστε το αέριο να καταλάβει όλο τον χώρο και να θανατώσει τα έντομα - στόχους.

·               Τα υποκαπνιστικά είναι τοξικά σε όλες τις μορφές ζωής. Επομένως είναι δυνατό να ελεγχθούν όλα τα στάδια ζωής του παρασίτου (αυγό - προνύμφη - νύμφη - ακμαίο)

·               Ο υποκαπνισμός είναι συχνά ο γρηγορότερος τρόπος για απαλλαγή από την παρουσία εντόμων με αποτέλεσμα να κερδίζουμε χρόνο και χρήματα

·               Τα υποκαπνιστικά μπορούν να φθάσουν εκεί όπου οι ψεκασμοί, οι σκόνες, τα αερολύματα κ.λπ. δεν μπορούν να φθάσουν, όπως βαθιά σε έναν μεγάλο σωρό προϊόντων σε ενσακκισμένα προϊόντα, ένα αμπάρι πλοίου κ.λπ. Επομένως, χαρακτηρίζονται από υψηλή διαπερατότητα

·               Υπολείμματα από τα υποκαπνιστικά στα φορτία των πλοίων, στα σιλό, στους χώρους αποθήκευσης προϊόντων είναι περιορισμένα έως ανύπαρκτα εφόσον γίνει σωστός αερισμός των χώρους και σύμφωνα με τις οδηγίες των ειδικών.

·               Τα καπνογόνα χρησιμοποιούνται όπου τα πρότυπα απαιτούν μηδενική ανοχή εντόμων στα προϊόντα ή τους χώρους παραγωγής

·               Η μέθοδος αυτή είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για τα ξυλοφάγα έντομα και τα έντομα αποθηκών, τα οποία είναι δύσκολο να καταπολεμηθούν με άλλες μεθόδους.